Verweerde levenslijn
Bron: Dagblad van het Noorden 16 juli 2016 door Carlien Bootsma
Foto’s: Familie Landman, Duikteam Zeester
Wilma Landman verloor in 1967 haar man Jakob Vos in de zwaarste orkaan die ooit de kust raakte. Wrakduikers uit Lauwersoog stuitten in 2014 per toeval op zijn viskotter, de TM 1 uit Termunterzijl. En doen een voor Landman zeer bijzondere vondst.
De wind gilt langs de gieken. Viskotter de TM 1 Burgemeester van Kampen schommelt heftig heen en weer op de 7 meter hoge golven. Windkracht 11, met uitschieters tot orkaansterkte. Schipper Jakob Vos roept de Duitse kustwacht op. Mayday! Mayday!
Vlakbij het Duitse eiland Helgoland is de TM 1 stuurloos geraakt en een speelbal van de wilde zee geworden. Het Duitse reddingsschip Adolph Bermpohl zet koers richting Vos en zijn twee knechten.
17.14 uur – 23 februari 1967
,,Bitte wiederholen Sie, wollen Sie von Bord geholt werden oder wollen Sie nach Helgoland geschleppt werden?’’, roepen de Duitse redders via het marifoonkanaal. Ruis en gekraak verstoren de lijn. ,,Schleppen … wir haben … voll Wasser und das muss raus …’’, horen ze Jakob Vos antwoorden. De stuurhut is van de viskotter geslagen. De schipper kan zich net verstaanbaar maken.
Nog geen half uur later melden de Duitse redders dat ze het dochterschip afsturen op de Burgemeester van Kampen. Het kleinere bootje zal de mannen van boord halen en terugbrengen naar de veilige haven van Helgoland. Het is ondertussen gaan schemeren. ,,Seien Sie vorsichtig und nehmen Sie Schwimmwesten um”, drukt een van de redders de vissers nog op het hart.
17 juni 2016
Wilma Landman (71) bekijkt het boekje van de Duitse kustwacht. In haar woonkamer in Termunterzijl glijden haar ogen over de dialoog tussen de Duitse reddingsmaatschappij en haar man Jakob Vos. Ze heeft het al veel vaker gelezen. Wat er precies is gebeurd, zal voor altijd een raadsel zijn. Wel weet ze dat haar Jakob sinds die bewuste februarinacht voor altijd achter de dijk bleef.
Jakob en Wilma ontmoetten elkaar toen zij 16 was. Jakob was toen 22. Het was liefde op het eerste gezicht, al gelooft Wilma daar eigenlijk niet in. De liefde voor water bracht de twee samen. Wilma als dochter van bruinevlootvaarders, Jakob als visser in hart en nieren. Humor. Wilskracht. Durf. Dat herkenden ze in elkaar, die eerste keer dat ze elkaar zagen in de haven van Termunterzijl. Jakob was aan het werk op zijn garnalenkotter TM 1.
,,Het was een lange jongen’’, verhaalt Landman. ,,Lang en gespierd. Ik vond hem ontzettend stoer. En dan die ogen: die keken dwars door mij heen. Gek was ik op hem, meteen al. Mijn maag draaide om. Ik was verliefd toen ik hem zag.’’ Ook bij Jakob sloeg de vonk over. Die avond vertelde hij zijn moeder dat hij een meisje had ontmoet. Wilma.
Jakob en Wilma dolden veel met elkaar, maar konden ook serieus zijn. Zoals tijdens de gesprekken over later. Over kinderen. ,,Jakob zei wel eens dat we beter niet aan kinderen konden beginnen’’, herinnert Landman zich. ,,Hij had altijd sterk het gevoel dat hij niet oud zou worden. Hij zei dat ik mijn kinderen alleen groot moest brengen. Ik geloofde hem niet. Dat soort dingen wuif je weg, ik was jong.”
5.15 uur – 2 augustus 2015
Schipper Klaas Koch zet koers richting Helgoland. Aan boord zeven enthousiaste wrakduikers. De Zeester is op expeditie en de mannen zijn onderweg naar een wrak dat ze een jaar eerder in kaart brachten. Ze zijn op zoek naar het wrak van de WR 6, dat al zo’n halve eeuw op de zeebodem ligt. Het schip is vergaan in de buurt van Helgoland.
Op de plek van bestemming hijsen de mannen zich in duikpakken. Een voor een laten ze zich overboord vallen. Ze zien al snel de viskotter – op zo’n 15 meter diepte – deels begraven in het zand. Uit het ruim steken plastic viskisten. De kotter is verweerd, alleen het geraamte is over. Zeeleven nam afgelopen decennia bezit van het schip. Er is maar een manier om uit te vinden of dit wrak de WR 6 is, en dat is door de boeg voorzichtig schoon te tikken zodat de opgelaste letters zichtbaar worden.
Twee duikers kloppen met hamers op de aangroei. Langzaam komt een T tevoorschijn, daarna ook een M. Het wrak blijkt niet de WR 6, maar de TM 1 uit Termunterzijl.
Duiker Remy Luttik begint een onderzoek naar het verhaal achter de viskotter.
17 juni 2016
Bijna een jaar later zit Luttik aan tafel bij Wilma Landman in Termunterzijl. De fotoboeken met zwart-wit foto’s van een gekleurd verleden liggen geopend op tafel. Na het derde kopje koffie schraapt hij zijn keel. ,,Wilma’’, zegt hij. ,,Toen we op Jakobs wrak doken, hebben we iets mee naar boven gebracht.’’ Landman luistert aandachtig. De duiker geeft haar een plastic tas met daarin iets zwaars. Ze spiekt in de tas. Haar adem stokt even. Voorzichtig haalt ze de marifoonhoorn omhoog. Ze houdt de hoorn in haar handen alsof het een pasgeboren baby is.
Het is bijna vijftig jaar geleden dat Wilma Landman het ding voor het laatst zag, maar ze herkent hem meteen. De marifoonhoorn is verweerd, heeft bruine roestplekken en is zwaar van het zand dat door de gaatjes naar binnen spoelde. Een weemoedige glimlach. ,,Voor sommige mensen zal dit oude rommel zijn’’, zegt ze. ,,Maar voor mij betekent het erg veel.’’
Na een halve eeuw heeft ze eindelijk iets tastbaars in handen van de garnalenkotter TM 1 waar haar man Jakob Vos op voer. Duikteam Zeester uit Lauwersoog haalde de marifoon van de zeebodem. Nu is de hoorn weer thuis. Remy Luttik krijgt van Landman een dikke smakkerd.
00.00 uur – 19 februari 1967
Wilma geeft Jakob een speelse duw. ,,Wakker worden Jakob, het is zo weit.” Het is rond middernacht. Wilma ziet het rossige haar van Jakob boven het dekbed uitsteken. Ze stapt uit bed en zet de koffiepot aan. Iedere zondag staat ze samen met Jakob op om een bakkie te drinken voor hij weer naar zee vertrekt. Ze kletsen nog wat, maken grappen en nemen dan afscheid.
Jakob vaart die zondagnacht in februari 1967 uit. Wilma weet dat Jakob zijn uiterste best zal doen om de tonnen met garnalen zo snel mogelijk te vullen, zodat hij naar Termunterzijl terug kan stomen.
Zes weken voor zijn laatste vertrek blijft Jakob nog een tijd aan wal. Wilma kan elk moment van haar tweede zoon bevallen. Jakob wil erbij zijn. Omdat het schip toch aan de kade ligt gaat hij wat klussen. Hij installeert onderdeks een tweede marifoon. Het was voor het geval de stuurhut er tijdens een storm zou afslaan.
Als Jakob die marifoon niet had gemonteerd, had hij nooit alarm kunnen slaan tijdens die bewuste avond in 1967.
Donderdag 23 februari 1967
Kleine Jakob (6 weken) huilt, de hele dag al. Op een of andere manier is hij ontroostbaar. Ook de 2-jarige Kobus huilt onophoudelijk. Er hangt iets in de lucht. Wilma heeft een slecht voorgevoel. Ze is onrustig. Normaal gesproken luistert Wilma met een half oor naar de visserijband op de radio. Deze keer niet. Wilma’s zuster Mia komt langs voor koffie. Wilma moet het kwijt. ,,Ik zie mijn Jakob nooit meer terug’’, zegt ze. Mia kijkt haar fronsend aan. ,,Hest drank had?’’, reageert ze. Wilma schudt haar hoofd.
‘s Avonds schrikt Wilma op van hard geklop op haar deur. Het is haar schoonvader. ,,Het schip is furt’’, zegt hij. ,,Maar de jongens zitten op een reddingsschip.’’ Wilma schrikt. Ze zijn misschien gered, maar ze is er niet gerust op. Wilma wil niets liever dan meteen vertrekken naar Helgoland en Jakob en de twee knechten Schelto Westerhuis en Rommert Bijma ophalen en naar huis brengen. Maar ze gaat niet weg voordat ze Jakobs stem heeft gehoord. Ze wacht op zijn telefoontje. Dat blijft uit.
Die nacht slaapt Wilma bijna niet. Soms dommelt ze even weg en schrikt dan weer wakker. De minuten kruipen voorbij.
Landman is zachter gaan praten. Terwijl ze tijdens de rest van het gesprek haar vrolijke zelf is, heeft ze merkbaar moeite met vertellen over verdriet. ,,Ik kon me niet meer verroeren. Het enige dat ik nog deed was de ene sigaret na de andere opsteken en hopen.’’
Na twee weken wordt zijn lichaam gevonden op een strand bij Esbjerg, Denemarken. Een dag voor Wilma 22 wordt, ziet ze de spierwitte kist van Jakob in de aarde zakken. Wat er precies die fatale avond op zee bij Helgoland heeft plaatsgevonden weet ze dan nog niet. De details zal ze nooit precies kennen. ,,Ik vraag me of hij nog aan ons heeft gedacht voor hij door de kou bevangen werd.’’
Ze weet na een halve eeuw ongeveer wat er gebeurd is. De drie vissers werden door het dochterschip van de Adolph Bermpohl van dek gehaald. Door de orkaanwind en wilde zee kon het kleine schip niet meer terug aan boord van de Adolph Bermpohl worden gehesen. De redders besloten met de kleine boot in de luwte van het grote schip terug te varen naar de haven van Helgoland.
18:45 uur – 23 februari 1967
De vuurtorenwachter van de noordelijke ingang van de havenmond bij Helgoland ziet twee witte lichten in de verte. Waarschijnlijk de toplichten van het reddings- en dochterschip. Echt zeker weet hij het niet, het slechte zicht maakt het er niet gemakkelijker op. Een kwartier later zijn de lampjes verdwenen.
Na 19 uur lukt het niet meer om radiocontact met de Adolph Bermpohl te maken. Op de terugweg, met de vissers uit Termunterzijl aan boord, vergaan de reddingsschepen. De grote zoekactie naar de opvarenden bleef die nacht zonder resultaat. Waarschijnlijk worden ze overvallen door een sterke grondzee, een steile breker die op de zeebodem ontstaat. Ze verdwijnen in het donkere wilde water. De vier Duitse redders en de drie vissers overleven het niet.
17 juni 2016
Landman kijkt naar de marifoonhoorn. Het staat op een voetje op een dierbare plek. Een waardevol stilleven. Het verlangen naar Jakob blijft altijd. ,,Mensen zeggen weleens: ‘Het is vijftig jaar geleden.’ Maar het is onderdeel van mijn leven.’’ Ze gaat wat rechterop zitten. Daar is de glimlach alweer. ,,Ik vind eigenlijk dat ik mijn weg in het leven weer aardig heb gevonden.’’ Ze trouwde een tweede man, Dikkie. Met hem kreeg ze een derde zoon, Henk. Tijdens hun relatie was er altijd ruimte voor Jakob. Jakob en Dikkie kenden elkaar van vroeger.
Ze praat veel over Jakob. Met haar zoons, met vrienden. En laatste tijd ook met de wrakduikers. De duikers brachten niet alleen de marifoonhoorn bij Landman terug, maar ook Jakob zelf. ,,Ik heb het idee dat hij er weer even is.’’
Tags: adolph bermpohl, burgmeester van kampen, duikteam zeester, esbjerg, helgoland, jakob vos, klaas koch, lauwersoog, marifoonhoorn, orkaan, rommert bijma, schelto westerhuis, termunterzijl, tm 1, wilma landman, wr 6, wrakduikers, zeester
Zeer ontroerend , maar fijn voor Wilma iets tastbaars te hebben.
Ik moet veel duikverhalen aanhoren van Martin .
Maar had hier al over gehoord natuurlijk.
Maar het verhaal wat zo dichtbij gehaald word door jullie en Wilma is zelfs voor mij ontroerend .
Mannen ga zo door !!
Een emotioneel verhaal die eigen is aan de visserijsectoren en ook aan de ganse maritieme wereld
Pakkend verhaal! Zo mooi voor Wilma dat ze nu toch iets tastbaars heeft. Dankzij het duikteam.